segunda-feira, 30 de abril de 2007

Oulibeiras cun selombra i Riu [Carlos Ferreira]


Las scobas arrebéntan amarielhas
froles que a fuogo tínhen las arribas
sien naide las poner i las tratar:
cantigas de checharra que atrelóndan.

Oulibeiras ancuolhen-se antre cinzas
sudores que se déixan solo ber
quando las stende l sol a la selombra:
carreiras de formigas que nun páran.

L Riu cuntina loinge cumo un dius
nien pinga d'auga dá naquel einfierno
nien zbota l cielo nunca l sou azul:
por milagre se medra ou por amor.

Fracisco Niebro

domingo, 29 de abril de 2007

Frolírun por anganho rosas brabas


Frolírun por anganho rosas brabas

Ne l eimbierno: bieno l’aire a çfolhá-las...

An que cismas, miu bien? Porque me calhas

Las bozes cun que há rato m’anganhabas?


Castielhos boubos! Tan cedo caístes!...

Donde bamos, alheno l pensamiento,

Manos dadas? Tous uolhos, que un momiento

S’afundírun ne ls mius, cumo ban tristes!


I an nós mui casadeira cai la niebe,

Xorda, an triunfo, pétalas, mui lhebe

Inche l suolo, semitério de gelos ...


Alredror tou búltio ye cumo un béu!

Quien las arrama – quanta frol, - de l cielo,

Anriba ls dous, anriba nuossos pelos?


Camilo Pessanha, Clépsidra

Traduçon, para mirandés, de Fracisco Niebro




[an pertués:

Floriram por engano as rosas bravas

No inverno: veio o vento desfolhá-las ...

Em que cismas, meu bem? Porque me calas

As vozes com que há pouco me enganavas?


Castelos doidos! Tão cedo caístes!...

Onde vamos, alheio o pensamento,

De mãos dadas? Teus olhos, que um momento

Perscrutaram nos meus, como vão tristes!


E sobre nós cai nupcial a neve,

Surda, em triunfo, pétalas, de leve

Juncando o chão, na acrópole de gelos...


Em redor do teu vulto é como um véu!

Quem as esparze – quanta flor -, do céu,

Sobre nós dois, sobre os nossos cabelos?]



Mais quadras


La capa d’honras ye guapa,

Ye ua honra andar cun eilha,

Mas nun l’honra quien se tapa

Pa scunder la zonra neilha.


Capa d’honras muitos ténen

Nun almairo bien colgada,

Que se la bísten nun bénen

Cula sue honra oumentada.


Fonso Roixo




L poder, l dreito i la regra de l falar


Ne l sumbrar de palabras hás-de tener tamien geito i cuidado

i de modo galano dezirás se, cun palabras coincidas, cumbinaçones

albelidosas ousares para fazer algo nuobo. S’acauso fur neçairo

dar a coincer cousas çcoincidas cun palabras acabadas de criar, i

formar palabras que ls Cetegos cintados nunca oubírun

puodes fazer isso i tenes licença çque la uses cun cuidado,

i las palabras hai pouco criadas bien debrebe seran aceites, se

cun coutela de fuonte Griega fúren sacadas. Por que rezon

ls romanos darien a Cecílio i a Plauto, l que le tíran

a Bergildo i a Bário? Porquei, anque pouquitas acrecentar you

puoda, hei-de ser malquerido, se la lhéngua de Caton i de Énio

anriqueciu la fala pátria, i nuobos nomes

de cousas ambentou? Fui buono i siempre será premitido

criar palabras al son de l tiempo d’agora.

Tal cumo las florestas demúdan la fuolha a cada anho,

cáien-se las bielhas, tamien déixan de s’ousar antigas palabras,

i, cumo se dá culs ninos, dan frol i bíben las que hai pouco nacírun.

Nós i ls nuossos feitos stamos sujeitos a la muorte. Anque, recebido

pula tierra, Neptuno ampare las armadas als Aquilones,

obra de rei; anque la lhagona, muito tiempo sin dar nada i buona pa ls remos,

deia de comer a las cidades al redror i spurmente l peso de l arado;

anque l riu demude la mala corriente pa las senaras,

lhebado por melhor camino: ls feitos houmanos morreran.

Tamien l balor i la grácia de las palabras nun quedaran siempre beciosas.

Muitas, que yá se morrírun, tornaran a nacer, i zapareceran

palabras que agora stan na moda, se l uso assi lo quejir,

pus a el perténcen l poder, l dreito i la regra de l falar.


Hourácio Flaco, Arte poética, 46-72.

Traduçon, para mirandés, de Marcus Miranda



[testo an lhatin:

In uerbis etiam tenuis cautusque serendis

dixeris egregie, notum si callida uerbum

reddiderit iunctura nouum. Si forte necesse est

indiciis monstrare recentibus abdita rerum, et

fingere cinctutis non exaudita Gethegis

continget dabiturque licenta sumpta pudenter,

et noua fictaque nuper habebunt uerba fidem, si

Graeco fonte cadent parce deborta. Quid autem

Caecilio Plautoque dabit Romanus, ademptum

Vergilio Varioque? Ego cur, adquirere pauca

si possum, inuideor, cum lingua Catonis et Enni

sermonem patrium detauerit et noua rerum

nomina protulerit? Licuit semperque licebit

signatum praesente nota producere nomen.

Ut siluae foliis pronos mutantur in annos,

prima cadunt, ita uerborum uetus interit aetas,

et iuuenum ritu florent modo nata uigentque.

Debemur morti nos nostraque. Siue receptus

terra Neptunus classes Aquilonibus arcet,

regis opus, sterilisue diu palus aptaque remis

uicinas urbes alit et graue sentit aratrum,

seu cursum mutauit iniquum frugibus amnis,

doctus iter melius, mortalia facta peribunt,

nedum sermonum stet honos et gratia uiuax.

Multa renascentur quae iam cecidere, cadentque

quae nunc sunt in honore uocabula, si uolet usus,

quem penes arbitrium est et ius et norma loquendi.

Horatius Flaccus, De arte poetica liber, 46-72]


sábado, 28 de abril de 2007

L gabilan, la rana i l rato


Ua beç, las ranas i ls ratos tubírun ua çcuçon mui grande subre quien habie de gobernar l paíç adonde bibien. Ls xefes de cada lhado agarrórun-se a porradas para ber quien ganhaba. Nesse antretiempo, bieno un gabilan i comiu-los a dambos a dous.

Hai giente sien juizo que se pon a çcutir ls sous pequeinhos porblemas, anquanto outros s’aporbéitan deilhes.

(Fábula de Eisopo, amanhada)

De cabeça atada


(Diário tardiego dun fumador an suspenso 4)

Tenie un tiempo steporado, Mafra, ne l més de Agosto. Tanto le daba para oubrigar l clarin a tocar a capotes cumo para chiçcar un suberrolho que naide aguantaba. L aire, anton, nun paraba quieto un cachico quando assopraba de ls lhados de l mar. Balie-me que, apuis de almuorço, stendie l cuorpo, molido dua manhana de recruta, a la selombra duns plátanos - serien mesmo plátanos? - que habien de tener la mesma eidade de l Calhau, assi le chamábamos al Cumbento. Esses plátanos quedában na parada de l quartel i fui ambaixo deilhes que pula purmeira beç oubi falar an IN, abrebiatura de Inimigo – assi mesmo, que la guerra dá-se bien sien nomes i sien rostros, pus nien por assentar nua racionalidade abstrata de la muorte la guerra ye menos eificaç -, i de táticas de la guerra de guerrilhas que nunca cheguei a spurmentar fuora de l’anstruçon, ne l terceiro peloton de la quinta cumpanhie, se inda fur segura la lhembráncia desse Agosto de 1973. Era la purmeira beç que salie de Trás ls Montes, yá habie sido l 16 de Júlio, i mal apenas coincie alguien, cousa que fui fazendo als poucos, mesmo de pessonas deiqui de riba, mas esso nun me tirada d’anriba ua soledade sien fin. Mais que l de la calor, era fuorte l suberrolho de la guerra colonial, siempre apersentada cumo ua grande guerra patriótica, feita por turras que querien roubar l que era nuosso, salbaiges que solo sabien matar a la falsa fé, dende que la palabra amboscada stubisse siempre persente na anstruçon. Naqueilhas séstias sien suonho, a la selombra de ls plátanos, manginaba cumo serie essa guerra i pensaba ne l melhor modo de me lhibrar deilha, cousa de que se falaba mais ou menos a las claras, a las bezes sien cuncéncia de l peligro que esso repersentaba. Quando mos sentábamos a lhimpar las G3, a la selombra de las mesmas arbles, miraba bien pa la culatra pus me habien dezido que, ne l caso de un zertar, essa era la pieça que cumbenie lhebar para que acraditáran que habiemos zertado mesmo, para alhá de deixar l’arma einutelizada. Era un tiempo mui filosófico i mui político, ambaixo de ls plátanos de la parada de la Scuola Prática de Anfanterie de Mafra, mas era subretodo un tiempo de muita soledade, dun abandono sien nome, dua gana de scapar sien lhemites. A meia tarde, apuis de l’anstrucion, muitos salien de carro ou íban até Lisboua, un mundo que nien sequiera me passaba pula cabeça i até me assustaba, solo de pensar l denheiro que todo esso me custarie. Antoce, deixaba-me star puls cafés de Mafra, adonde l tiempo me salie mais barato pus podie mercar horas i horas solo por un café, que inda custaba dues ou trés crouas. Staba l mais de l tiempo you solo a la mesa de l café, ora screbindo ora lendo ls poucos lhibros que íba mercado i lhembra-se-me bien de Dostoievski cun un de ls ralos lhibros del que inda nun habie lido, Recordações da Casa dos Mortos que inda hoije guardo, anotado desse tiempo – you tenie essa manha de até remanses anotar -, i l José Gomes Ferreira de Poeta Militante. Mas tamien aporbeitaba para screbir, anchindo cadernos de bersos, que inda hei de tener por ende, al menos aqueilhes que nun serbírun para acender l lhume. Assi, a ler i a screbir ou solo passeando pula rue, passaba-se melhor l tiempo sien ser perciso fazer mais nada. L pior mesmo éran las séstias que passaba, bien spierto a sonhar, ambaixo ls plátanos de la parada de l quartel, pus era ende que la soledade atacaba cun to la fuorça, ua cierta angústia me ambolbie i la gana de scapar era cada beç mais grande. Als poucos fui seguindo l fumo de ls cigarros de ls cumpanheiros que stában deitados al miu lhado, apuis fui sorbendo esse fumo i a gustar daquel cheiro agre que me lhebaba pa las fogueiras de lheinha húmada que ne l eimbierno acendie, quaijeque apuis de haber gastado ua caixa de cerilhas, quando iba culas mulas para algun adil ou a saber dua carga de tomielhos para picar. Fui a pensar nesses ratos ambaixo ls plátanos de la parada que merquei l miu purmeiro maço de cigarros. Chamaba-se Negritas i nien fago eideia se inda ls haberá por ende a la benda, nien de quanto poderien custar naquel tiempo, yá que un maço me ampeçou por durar alredror dua sumana. Era solo a essa hora, apuis de almuorço i ambaixo ls plátanos, que fumaba l miu cigarro, tan debagaroso que a las bezes até parecie que l fumo le custaba a salir, talbeç a spera que ls mius uolhos deixáran de seguir l que habie acabado de botar fuora. Éran uns cigarros negros, a modo de cigarrilhas, i nien sei porque scolhi esses an beç doutros, mas talbeç fura por séren mais baratos ou talbeç por alguien me haber dezido que nun secában tanto la boca cumo ls Ritz que fumaba miu armano Manuel. Pula cierta éran cigarros de ls buonos cumo un die me habie de ansinar tiu Jesé Fonso, daqueilhes que, ne ls anúncios, traien l cielo agarrado a eilhes. La berdade ye que aquel cerrar de uolhos a la salida de l fumo, deixando-me chubir cun el ambaixo ls plátanos de la parada de l quartel de Mafra, a horas de séstia, éran géstios que se fúrun cumbertindo an piquetes de prazer, atando-me la cabeça noutro mundo que nun era este de eiqui i agora.


sexta-feira, 27 de abril de 2007

L Mais Alto Cantar de Salomon (VII)

Mie palomba ne ls frisgos de las peinhas
ne ls remissacos de las lhadeiras

çtapa l tou rostro
faç-me oubir la tue boç

pus la tue boç ye doce
i l tou rostro ameroso

A cada anho

Oulibeira ambelada cul Riu (Retrato de C. Ferreira)


A cada anho nácen froles
andebles
i a cada anho se spanta l Riu
eiterno:
nada demuda anquanto houbir
mudança;

inda scuorre de ls secos patacones
sudor
selombras de bidas sien cuonta
assóman-se:
de todas l tiempo fizo stierco
semiente.

Fracisco Niebro

Quadras


L panho de la jiqueta

Nun me chegou pa l feitiu:

Bien feita, que nun me meta

Nun feitiu que nun ye l miu.


Tanta canga que agarremos,

I nun passamos sin esso!

Bien pior ye que ende bemos

L berdadeiro porgresso.


Fonso Roixo




quinta-feira, 26 de abril de 2007

Bibir

Bíbamos, Lésbia mie, i ámemos,
I ls falatórios de bielhos anrezinados
Todos bótemos para trás las cuostas.

Ls soles puoden-se çponer i renacer;
Quando, de beç, se mos apagar la brebe lhuç,
Ua sola nuite eiterna habemos de drumir.

Dá-me mil beisos, apuis un ciento,
Inda outros mil, a seguir un segundo ciento,
Apuis até outro milheiro i outra beç un ciento.

A seguir, quando téngamos dado muitos miles,
Ambaralharemos las cuntas, pa que nun sábamos,
Nin que niun ambejoso puoda fazer mal,
Quando soubir que se dórun tanto beiso.

Catulo, Poemas, 5
Traduçon, para mirandés, de Marcus Miranda



[an lhatin:
Viuamus, mea Lesbia, atque amemus,
Rumoresque senum seueriorum
Omnes unius aestimemus assis.

Soles occidere et redire possunt;
Nobis cum semel occidit breuis lux,
Nox est perpetua una dormienda.

Da mi basia mille, deinde centum,
Dein mille altera, dein secunda centum,
Deinde usque altera mille, deinde centum.

Dein, cum milia multa fecerimus,
Conturbabimus illa, ne sciamus,
Aut ne quis malus inuidere possit,
Cum tantum sciat esse basiorum.

Catuli Carmina, 5]


quarta-feira, 25 de abril de 2007

L perro de l'hourtelana


Ua beç un perro fui-se a deitar nua majadoura chena de feno. Un bui, cheno de fame, achegopu-se i preguntoiu-le al perro se podie comer un cachico de feno. L perro, que tenie un malo feitiu, roznou-le al bui i nun lo deixou achegar a la majadoura. L bui mirou pa l perro i dixo cun pena: «perro misarable, que nien tu comes nien deixas comer ls outros».

La cuonta amostra que hai pessonas cun carátele tan malo que mais quieren sufrir eilhas mesmas do que fazer un géstio para ajudar ls outros.

(Fábula de Eisopo, amanhada)


Dou-le aquel títalo a la fábula, cunsante un dito que fala dun perro tal i qual cumo l de la fábula, que nien faç nien deixa fazer. L dito yá ye mediabal, mas bemos que la sue fuonte ye muito mais antiga. Ten bárias bersiones, i eiqui deixo algues, an mirandés i an castelhano, yá que nun hai forma correspundiente pertuesa.

An mirandés:

- l perro de l’hourtelana solo faç l que le dá la gana;

- l perro de l’hourtelana, nien come nien deixa comer;

An castelhano:

- el perro del ortelano: ni come las verças ni las deja comer;

- el perro del ortelano, ni come las verças ni las deja comer al extraño.




25 de Abril


Esta ye la madrugada que speraba

L die d'ampeço anteiro i bien scampado

Adonde salimos de la nuite i de l silenço

I lhibres moremos por drento de l tiempo

Sophia de Mello Breyner Andresen


[an pertués:

Esta é a madrugada que eu esperava

O dia incial inteiro e limpo

Onde emergimos da noite e do silêncio

E livres habitamos a substância do tempo]


Antonio Gamoneda


L poeta Antonio Gamoneda [Uviéu, 1931] acaba de recebir l prémio Príncepe de las Stúrias. Bai a fazer agora un anho, a 12 de maio, fui a Lhion, adonde el bibe, a apersentar Axterix l Goulés. Fui nessa altura que merquei Esta Luz. Poesía Reunida (1947-2004), [ed. Galaxia Gutenberg / Circulo de Lectores] que yá uns tiempos andaba a saber. Ne l çcurso de antrega de l prémio, Gamoneda falou de probeza, de la que cuntina pul mundo i de la que ye raiç de l’arte.

Eiqui quédan dous poemas del, an mirandés, mie hounesta houmenaige:


1. Atrabessei ls credos. Por muito tiempo

nebou sien sprança.

Habie mais que quedában boubas a la purmanhana: oubo sous bózios amarielhos.

Inda neba. Acradito ne l zaparecimiento.

Acradito na rábia.


[an castelhano:

He atravesado las creencias. Durante mucho tiempo

nevó sin esperanza.

Había madres que enloquecían al amanecer: oigo sus gritos

amarillos.

Aún nieva. Creo en la desaparición.

Creo en la ira.

p. 432]




2. Talbeç me cuntino an mi mesmo. Nun sei quien mas alguien se morriu an mi. Tamien onte cheiraba l zaparecimiento i staba amanaçado pula lhuç, mas hoije ye outra la faca delantre mius uolhos.


Nun quiero ser miu própio stranho, stou ambelado pulas bisiones. Ye custoso


poner lhuç to ls dies nas benas i trabalhar ne l ancolher de rostros çcoincidos até que se cumbírten an rostros amados i apuis chorar porque ls bou a deixar ó porque eilhes me ban a deixar.


Que


burrice tené-le miedo a las bordas de la felcidade i que canseira

deixar la einesistença i

morré-se un apuis todos ls dies.


[an castelhano:

Quizá me sucedo en mí mesmo. No sé quién pero alguien há muerto en mí. También ayer olía la desaparición y estaba amenazado por la luz, pero hoy es outro el cuchillo delante de mis ojos.

No quiero ser mi próprio extraño, estoy entorpecido por las visiones. Es difícil

poner luz todos los días en las venas y trabajar en la retracción de rostros desconocidos hasta que se convierten en rostros amados y después llorar porque voy a abandonarlos o porque ellos van a abandonarme.

Qué

estupidez tener miedo al borde de la falsedad y qué cansancio

abandonar la inexistencia y

morir después todos los días.

p. 465]



terça-feira, 24 de abril de 2007

La raia: nien tanto zaburriar

[Crónica publicada ne l jornal Público, a 22 de Abril]

Quando, ne l seclo XII, se fizo la raia antre Pertual i l reino de Lhion yá na Tierra de Miranda se falaba mirandés, pus la lhéngua lhionesa era quemun a aquel reino, anque cun çfréncias de lhado para lhado. Zde l die an que se fizo la raia, las pessonas cuntinórun a falar la mesma lhéngua de ls dous lhados i a tener las mesmas questumes, mas a pagar ls sous ampuostos i a oubedecer a reis çfrentes. Esso quier dezir que, para muitas cousas, las pessonas nunca aceitórun la raia i para outras fúrun oubrigadas a aceitá-la. Hoije, apuis l Tratado de Schengen, dízen-mos que yá nun hai frunteiras, mas la berdade ye que eilhas cuntínan bien bibas cumo siempre al menos an ciertos causos.
Un de ls causos, na tierra de Miranda, an que las pessonas nunca deixórun alhebantar frunteiras ye la fiesta de l San Marcos, tamien coincida cumo Nuossa Senhora de la Lhuç, que passa siempre l redadeiro deimingo de Abril, i que astanho calha l die 29. Ye ua fiesta que yá benerá de antes de Pertual eisistir i la capelhica de Nuossa Senhora de la Lhuç stá mesmo custruída anriba dun castro pré-stórico. Este ye, possiblemente, un de ls causos an que ls santos crestianos sustituírun diretamente ls diuses paganos, ende puls seclos V-VI. Essa fiesta ye ourganizada pul pobo mirandés de Custantin i de l lhado dalhá queda l pobico de Mobeiros, afamado pulas cousas de barro que faç. La fiesta ye al mesmo tiempo relegiosa i porfana, cun feira fuorte i muita giente de ls dous lhados. Agora stá l tiempo al modo para un passeio de deimingo mui agradable, ir até la Nuossa Senhora de la Lhuç, an Custantin de Miranda, i mercar algo de la region seia de la Tierra de Miranda, seia de la Tierra de Aliste, subretodo ua cousa de barro de Mobeiros, cumo tal ua pechorra que faç l’auga mais buona i mais fresca que ua arca de carambina.
Outros causos, bien çfrentes i an que la frunteira inda eisiste, son aqueilhes que depénden de ls ampuostos que se págan de cada lhado. Cumo tal, you puodo tener un bun spital eilhi al lhado, an Çamora a 50 km, mas tengo de andar mais de cien para ir a un spital, pior que esse, an Pertual; you tengo de andar por malas stradas an Pertual, quando de l lhado de alhá tengo melhores stradas. Ora hoije çcúten-se ls porblemas de salude de las tierras pequeinhas que quédan loinge i l Stado pertués nun quier ou nun ten capacidade para atender a esta giente, abandonando-la, si ye esta la dura palabra, a eilha mesma para poupar uns çtones. Se nun ye capaç, porque nun faç cumo D. Manuel I fizo, recoincendo essa mesma ancapacidade i fazendo cunbenes cul goberno de Spanha para ajudar las pessonas?
Ser arraino, datrás, querie dezir star siempre sujeito a lhebar porrada de l outro lhado, sien ajuda nanhue de l stado central; hoije quier dezir l mesmo abandono, i quedar a la punta de trás de la carreira de ls que recíben ls bienes de la democracie. Nien tanto zaburriar ua pessona. Chega.

La raposa i l lhion



Un die, iba ua raposa por un camino i apareciu-le un lhion. Cumo nunca habie bido un animal daqueilhes, ampeçou a tembrar cumo baras berdes, asperando que la comira. Mas l lhion passou i nien para eilha mirou.

Uns dies apuis, la raposa tornou a passar por outro lhion. Inda tubo miedo, mas yá fui capaç de l ancarar.

Ua temporada apuis, la raposa dou cun un terceiro lhion. Ende yá nun tubo miedo i até fui capaç de le dar las buonas horas i de falar cun el.

La cuonta amostra que la grima ben de l que nun coincemos, mas que apuis de l coincer eilha zaparece.

(Fábula de Eisopo, amanhada)




segunda-feira, 23 de abril de 2007

L Mais Alto Cantar de Salomon (VI)

Ye la boç de l miu amado mirai-lo
ben atalhando puls montes
als brincos puls cabeços
l miu amado ye armano a la cabra muntesa ó al benadico

ende stá atrás la nuossa parede
assoma-se a las jinelas
spreita pulas frinchas
fala l miu amado i diç-me

alhebanta-te mie amiga galana mie i ben acá
nun bés que yá çcampou
i l eimbierno passou
yá ban borreçudos ls botones de las froles

ye l tiempo de las cantigas
yá pul termo s’oube la boç de la rola
ls figos arrebéntan na figueira i scachou la uba an frol
alhebanta-te mie amiga galana mie i ben acá.

Que mais quieres?


1. Sabes bien cumo te quiero

Mas quieres que mais te querga;

Quiero-te mais que me quieres,

Que mais quieres?

Quieres mais?


2. Quando tube,

mantube-te i dei-te.

Hoije nun tengo,

nien te tengo nien te dou.

Bai a saber doutro

que te tenga,

te mantenga i te dé.


Achei estes traba lhénguas [an Trabalenguas de Castilla y Leon, de Joaquín Diaz i Modesto Martín Cebrian, Castilla Ediciones, pp. 31, 34] i gustei muito deilhes. Eiqui quédan traduzidos, mas cun adaptaçones.

Nesse mesmo lhibro (p. 86) bi alhá esto, an castelhano, que de garotico daprendi cumo mirandés:


Staba un perro ambaixo dun carro

bieno outro perro

i mordiu-le l rabo.



domingo, 22 de abril de 2007

quadras


Hai mil yous que traio an mi,

Que a todos nun dou aguanto:

Quando a un stou cun atento,

Todos quieren outro tanto.


Se fazira l que you quiero,

Nun sei bien que fazerie,

Que, pa fazer tanta cousa,

La bida nun chegarie.


Fonso Roixo


De cabeça atada


(Diário tardiego dun fumador an suspenso 3)

Stá biba la lhembráncia de ls géstios, de l gusto, de l tiempo, de l sítio, mas yá nun se me lhembra l anho an que fumei l miu purmeiro cigarro. Acabou por ser cousa pouco amportante, de modo que nun tenie reserba para quedar na lhembráncia i acabou por se apagar nua altura que tamien yá nun me ben a l’eideia. Talbeç haba sido ende por 1968 ó 1969, nun sei al cierto, mas era por esta altura de l anho, nua primabera caliente de Bergáncia, cul cielo tan claro que daba bien para ber la Senábria inda cun niebe. Sei que nun merquei esse purmeiro cigarro, que inda habien de passar muito anho até se dar l causo, mas talbeç un colega chamado Fernando Gouveia, que nun tornei a ber apuis de haber deixado l seminairo, yá bai caminando para quarenta anhos. Fumar era mal bisto ne l seminairo desse tiempo, mas nó proibido, que habie padres que bien ls çtripában, mas fazien esso meio a las scundidas. Cumo muitas outras cousas, podie-se fazer, çque nun fura a las claras i nun fúramos bistos, pus habie la cultura de que hai cousas que nun cumben fazer a las claras: cumo ls pecados que se fázen i se cunféssan an segredo. Abri la jinela de l quarto – yá dous anhos que tenie un quarto solo para mi -, i acendi l cigarro meio a miedo, sien puxar cun fuorça al para andrento que bien habie bido alguns a angasgar-se cula fumarada gulosa que angulhírun lhougo a la purmeira. Assi, cula jinela abierta, l fumo salie para la rue i nun se sentie l oulor ne l corredor subretodo porque habiemos (lhembra-se-me que éramos trés naqueilha funcion, tal i qual cumo las cumadres de la Çarandelheira) puosto ua toalha húmada por ambaixo la puorta a tapar algue frincha. Era todo al alrobés de quando oubiemos l Rádio Argel, a las bezes a la nuite, cun un filo atado a la torneira a fazer de antena. You tenie ua cumpleta falta de jeito para aqueilho, nien sequiera me astrebie a botar fumo pulas narizes i fazer bolicas nien pensar, que esso era yá cousa de porfissional. Quedou-me fraco gusto daqueilha purmeira beç i apuis, tamien, l denheiro era cousa que nun habie para nada a quantas mais para cigarros. Si era berdade que fumar era ua seinha fuorte de mancipaçon pa ls moços daquel tiempo, subretodo caien bien aqueilhes géstios de agarrar l cigarro i botar l fumo, que tamien aparecien cumo seinha de sucesso, parecie que fazien las pessonas mais felizes i, subretodo, éran muostra cierta de giente crecida. Se todo esso era berdade para qualquiera moço desse tiempo, muito mais berdade era para un moço que andaba ne l seminairo an que la cousa tenie l gusto doble de ser própia de giente grande i de tener que se fazer a las scundidas nua situacion an que era proibido sien l ser. Quando habie la possiblidade de salir de l seminairo, cumo quando se iba de férias, naquel cachico de lhibardade antes de agarrar la carreira, l que se fazie? Aqueilhes que podien, gustában de passar pul Chabe d’Ouro ou outro café assi a tomar sou café ou laranjada i fumar sou cigarro, eilhi cumo giente grande i sien que naide le podira ir a la mano. Géstios que solo por eilhes mesmos dában para antender todo l que pensában ls mais de ls rapazes que andában ne l seminairo i quanto a l’antencion que cada un tenie de ser cura. Ls padres sabien esso, mas deixában andar, yá que habie que mantener aquel grande coleijo a funcionar i apuis siempre habie la possiblidade de íren demudando cul tiempo. Nunca ls curas habien faltado, mas las cousas ampeçában a quedar cumplicadas pus nunca la cidade habie tenido tanto studante i tanta rapaza guapa cumo naquel tiempo i la telbison iba amostrando muita cousa que datrás se passaba ua bida sien sequiera manginar que eisistien. You debie de ser algo stranho, a la ua nun podie salir a la rue ne l tiempo de irmos a las férias que l carro de aluguel mos iba a agarrar mesmo a la puorta de l seminairo, apuis aqueilha spréncia de fumar l purmeiro cigarro nun me dou qualquiera eideia de haber quedado crecido i mancipado, antes me fizo bolber mais contra ls fumadores. Yá nun sei bien porque me bolbie contra eilhes, que nesse tiempo nun se falaba tanto de que l cigarro fazie mal a la salude, talbeç fura de you antender que esso era cousa de giente fraca, pus nessa altura defendie l’eideia de que l querer todo podie i you fazie apostas cumigo mesmo a ber até adonde era capaç de lhebar l querer para bencir l que para outras pessonas era ua cousa normal. Mas cul cigarro nun fui perciso poner muito querer, que la gana de fumar morriu-se-me por eilha mesma sien chegar a ganhar fuorça, inda que muitos hában amostrado de modo bien claro que nun querien ser curas al fumar l purmeiro cigarro. Suonhos que l fumo fui ajudando a ganhar cuorpo i lhebando cun el.


Turismo, arte i cultura

«A Europa está num grande dilema social e económico, porque não tem muitas alternativas de crescimento. Por isso o turismo é extremamente importante (...) E o que é mais importante no turismo na Europa é a arte e a cultura».

Cachico dua antrebista que saliu ne l Expresso de hoije, dada por André Jordan, l criador de la Quinta do Lago ne l Algarbe. Assino por baixo aquel dito del, nun solo pa l paiç, mas subretudo pa la region stramuntana i, an special, pa las tierras de Miranda.

sábado, 21 de abril de 2007

La raposa i la maçcarilha


Ua raposa andaba a remexer nua arca bielha, chena de maçcarilhas. A cierta altura achou ua tan bien feita que parecie ua pessona biba. Agarrou-la, mirou-la bien mirada, i dixo: «Que pena, ua cara tan guapa por fuora i nun ten nanhun juizo andrento!»

Porqui se bei que puode haber muita cabeça guapa, mas chocha i sien nada andrento.


(Fábula de Eisopo, amanhada)


L tiempo de ls tomielhos

Tomielhos (retrato de Manuol Bandarra)


L roixo ye para todo mundo ua quelor,

mas para mi son dues:

l roixo de la quaresma cun sabor a muorte

pribaçon, i al pecado que mos torna pequerrixos

essa eideia que mos ambenena de nós mesmos;

l roixo de ls tomielhos cun oulor a bida

arrebento antre peinhas

que até l aire pon als bolcos, boubo

a rebufar andrento del mesmo.


L roixo de ls tomielhos chube las arribas

stiraça-se pula prainada

i crecé-le l delor de quetobielho als jardins:

ye l tiempo de ls tomielhos

ameroso i doce

que s’assoma i sconde ne ls piquetes

cumo se solo medrara la gana

de que nunca mais houbisse tiempo

i todo cuntinasse assi purfeito


cumo l tiempo de ls tomielhos.


Fracisco Niebro


L Mais Alto Cantar de Salomon (V)


Sou ua rosa na prainada de Saron
ua spadanha de las uolgas


cumo spadanha pul meio de cardos
ye la mie amiga antre las moças
cumo maçaneira ne l monte
ye l miu amado antre ls moços


sentei-me a la sue selombra
por que tanto aplediei
i adentei sou fruito doce
metiu-me na sue dega
i an mi l sou pendon d’amor


animai-me i arrodiai-me de copas de bino
ambolbei-me an maçanas
que me stou a quedar d’amor
sue mano squierda ambaixo la mie cabeça
i sue mano dreita bai-me a abraçar


pido-bos moças de Jarusalen
pulas cabras muntesas ó puls corças de l campo
nun spértedes nin fágades belar
al miu amor até que el querga


L perro i la canhona


Ua beç, un perro metiu ua canhona na justícia por bias dua díbeda. Fazírun antre eilhes un cumben de que ls juízes serien un lhobo i un gabilan. Ls juízes nistante resolbírun l causo, dando-le la rezon al perro. Este, mal oubiu la senténcia, botou-se a la canhona i spartiçou-la toda, debedindo ls cachos culs dous juízes.

Porqui se bei que nun amporta se l’acusacion ye justa ó nó, quando l juiç stá contra l acusado.


(Fábula de Eisopo, amanhada)


Argos ou la lhembráncia


Oulices, apuis de binte anhos a stremundiar, chega a Ítaca i entra ne l sou palácio bestido de probe. Naide se lhembra del a nun ser l sou bielho perro, Argos, atirado yá marimundo para un munton de stierco. Oulices dá-se de cuonta que l perro asperou binte anhos pul amo para se morrer. I ende nun fui capaç de aguantar ua lhágrima. Muitos dízen que ye un hino a l’amisade, mas nó, ye un hino a la lhembráncia: quien lhembra bibe i faç bibir.


«I un perro, que pali staba atirado, anguichou las oureilhas.

Era Argos, l perro de l anfeliç Oulices; l perro que el mesmo

criara, mas nunca del s’aporbeitara, pus fui-se ambora antes desso

pa la sagrada Ílion. Datrás, ls moços habien lhebado

l perro a la caça, para ir atrás las cabras muntesas, ls benados i las lhiebres.

Mas agora staba pali atirado i naide querie saber del, pus l duonho staba fuora:

staba atirado ne l stierco de mulas i buis, que se amuntonaba a las puortas,

até que ls criados de Oulices l lhebáran cumo stierco pa l termo.

Eilhi staba l perro Argos, cheno de las sanchas de ls perros.

Mas quando se dou de cuonta que Oulices staba acerca,

ampeçou a abanar l rabo i abaixou dambas las oureilhas;

mas yá nun tenie fuorças para s’achegar an pie de l duonho.

Antoce Oulices mirou pa l lhado i lhimpou ua lhágrima.

(…)

I Argos fui agarrado pul negro çtino de la muorte,

apuis de ber a Oulices, al fin de binte anhos.»


Houmero, Oudisseia, XVII, 291-304 [traduçon para mirandés feita zde la traduçon de Frederico Lourenço, Livros Cotovia, 2003, pp. 282-283]


[Deixo eiqui l testo an pertués, cunsante la mui guapa traduçon de Frederico Lourenço:

E um cão, que ali jazia, arrebitou as orelhas.

Era Argos, o cão do infeliz Ulisses; o cão que ele próprio

criara, mas nunca dele tirou proveito, pois antes disso partiu

para a sagrada Ílion. Em dias passados, os mancebos tinham levado

o cão à caça, para perseguir cabras selvagens, veados e lebres.

Mas agora jazia e ninguém lhe ligava, pois o dono estava ausente:

jazia no esterco de mulas e bois, que se amontava junto às portas,

até que os servos de Ulisses o levassem como estrume para o campo.

Aí jazia o cão Argos, coberto das carraças dos cães.

Mas quando se apercebeu que Ulisses estava perto,

começou a abanar a cauda e baixou ambas as orelhas;

só que já não tinha força para se aproximar do dono.

Então Ulisses olhou para o lado e limpou uma lágrima.

(…)

Mas Argos foi tomado pelo negro destino da morte,

depois que viu Ulisses, ao fim de vinte anos.]


sexta-feira, 20 de abril de 2007

Dito dezideiro

Quien fizo casa na praça,
a muito s'abinturou:
uns dízen que eilha ye baixa,
outros que d'alta passou.

(dito popular mirandés)

Quadras (al gusto popular)


La lhéngua sin scrita bola,
Bai-se cumo ua airaçada;
Pouco bal la scrita sola
Se por naide ye falada.

Quando alguns ratos decíden
Adonde passa ua strada,
Ye seinha de que mos míden
Cun balor menos que nada.

Fonso Roixo


quinta-feira, 19 de abril de 2007

Ciguonhas (las outras)

Muitas ciguonhas quedórun por ende cumo pantasmas de huortas, outras, cumo estas dues, quedórun cumo pantasmas de rábias antre ls duonhos de l mesmo poço, que nien na ciguonha s'antendien: las palabras que antre eilhes nun se dezien, boziában-las pulas ciguonhas.


Se andubisse chenico de sede i nun tubisse cun quei sacar auga de l poço, cumo tanta beç me passou, pa que que serbie la ciguonha? Mas bundaba un pumiento, un bóbedo sien miolha, até un çapato yá roto, que la sede todo aturaba mas habie a bezes que naide l'aguantaba.

Las ciguonhas que quedórun ban-se morrendo de pies, que pouco ye l berde a aplediar por eilhas i nien ls motores le fázen ambeija. Cun eilhas bai-se muorrendo ua cebelizaçon de pequeinhas huortas, que ls sotos yá ban tenendo de todo, inda que muita beç seia broça.

Tiempo houbo an que, a la par de ls poços, las ciguonhas fúrun menumientos de la Prainada Mirandesa, un bózio contra la sequidade, malzina pa l amarielho de fuogo an que, sien auga, todo se buolbe ne l berano. Por esso, l’auga balie cumo se fura ouro. Agora, son bocas de peligro abiertas a quien passa, que até l’auga, a la falta de ser mundada, yá naide la puode buer.

L poema Menumientos [Fracisco Niebro, Cebadeiros, Campo das Letras], diç assi na parte an que fala de poços i ciguonhas:

(…)

Bi un palo an riba d’outro a chubir i abaixar an buracos na peinha

cumo cabernas de tesouros.

Bi ua tierra de mineiros d’auga

L ouro que sacában cua ciguonha.

Sacában sacában sacában até auga nun haber:

que gana de ber berdegar!

Un fuogo crecie anton fuora de l poço

i la tierra amarielha ardie al son de las chicharras.

Poços ciguonhas ouro-auga

menumiento an las antranhas de la tierra.

(…)


L Mais Alto Cantar de Salomon (IV)

Á cumo sós fermosa amiga mie
tan fermosa an tous uolhos de palomba

á cumo sós guapo i ameroso amado miu
tamien la nuossa cama frolida

cedros son las bigas de nuossa casa
l forro de l telhado ls alciprestes.

quarta-feira, 18 de abril de 2007

De cabeça atada


(Diário tardiego dun fumador an suspenso 2)

Yá algo tarde, antendi que habie cigarros de ls probes i cigarros de ls ricos. A sério a sério, solo ganhei cuncéncia desso quando un die, muitos anhos apuis de le ir a mercar ls cigarros a miu pai an ca de tiu Antonho Rechas, le oufreci un cigarro a tiu Jesé Fonso, miu bezino, fumador de siempre ne l clúbio de ls Cabeça Atada. Acabara de chegar nun sei de adonde, mas de baixo pula cierta, i fui-le a dar ua monzada a tiu Jesé que staba sentado ne l puial, haberie de ser berano i a la tarchica. Anton, stás rijo i bizarro, cumo bai la bida, la bida anda fodida, i tal i cousa, i nesto acendi un cigarro - SG Filtro era l que you fumaba nesse tiempo -, quando tiu Jesé s’achega para acender l cigarro del ne l miu. L del era un Cabeça Atada i tenie-lo puosto n'oureilha, mas andaba siempre sien cerilhas talbeç porque assi fumaba menos, i agarra-lo cula punta de l dedo gordo i de l andicador a modo tejeira, l cigarro a mei camino antre la boca del i la punta de l miu cigarro, la mano nun tremeduro que talbeç le benisse de tener de mirar para mi, mirar l cigarro i acendé-lo, todo al mesmo tiempo. Tenie ls dedos lhustrosos i secos, ls uossos mesmo a arrebentar por baixo la teç, mas l que mais saltaba als uolhos era aqueilha unha de l dedo andicador dun castanho que mais se aparecie al burel de las calças, quelor de fulhin, que ousou até la fin de sue bida i era de ls poucos que inda andában cun essa bestimienta que yá benerie al menos de l’Eidade Média i, ne l dezir de mie mai, era subretodo buona para criar nius de piolhos nas partes, que un home tenie que s’arrascar até fazer ferida. L cigarro era l solo bício de tiu Jesé Fonso, al menos you nunca le coinci outro. Sulteiro de to la bida i siempre cun rezungadelas antre dientes, que naide sabie porquei i pa quien éran, caralhos me refódan, eeeeeh, eeeeeh, raios ta pártan, mal raios ta pártan, i a cada carbalhada miraba de lhado i apertaba l passo cumo se l rezungar fura un acelarador, i mais al para trás puxaba ls quadriles cumo se siempre stubira a lhebantar-se na fin duas sucadas de segada an que le gustaba de andar siempre de maioral i nun deixaba que naide se le ponisse alantre. Durában ua eiternidade aqueilhes segundos an que tiu Jesé Fonso acendie l sou Cabeça Atada ne l miu SG Filtro, pus daba bien para un le sentir l ardor dun lhado de las narizes aburmelhadas, s’a mano ben dalgun mal de la teç, la cara yá sien rosas, ls dous lados chupados al para dentro i las sienes a salíren mais para fuora cumo se fúran a zancasá-se, mesmo al lhado de baixo de la parte adonde l gorro ampeçaba a fazer aqueilha cotra que nas calores de berano adundiaba cul lhienço burmeilho que le iba d’andrento l gorro al cachaço. Ls nuolos de l meio de ls dedos si éran mais salidos, tanto cumo se houbíran botado un anchanfre an parte de l nuolo, mas las puntas de ls dedos stában mui afeitas a aquel agarrar ameroso de ls Cabeça Atada, inda cula lhambedela húmada dun de ls lhados, que fazer un cigarro desses nun era para qualquiera un: l modo de zatar las cabeças de la punta, abrir la mortalha i spalhar bien l tabaco agarrando todo solo culs dous dedos gordo i andicador de cada mano, i apuis fazé-lo rodar al para trás i al palantre sien deixar caier un granico que fura, até que la lhéngua le molhaba la borda dun modo tan lhebe que parecie quaije un beiso, i apuis colar punta cun punta de la mortalha até quedar aquel tubico redondo, todo esso era pura técnica, ye berdade, mas an ciertas pessonas cumo tiu Jesé Fonso yá era mais ua arte debagarosa i calhada que se fui bolbendo an cachico de felcidade. Éran lhargos aqueilhes segundos acendedeiros, que scorrien antre l chegar ua punta de l Cabeça Atada a la boca de tiu Jesé i la outra punta a la brasa de l miu SG Filtro. Fui yá na fin desses segundos que se me lhembrou, á tiu Jesé tome lhá un de ls mius i guarda l del para apuis de cena, i stendi-le l maço cun buraco para sacar ls cigarros nua de las puntas. Cua risa calhada tornou a poner l Cabeça Atada na oureilha i fui aguçando ls dedos an punta para sacar l SG Filtro, la unha de fulhin agora mais aguçada, anquanto remexie ls beiços a fazer presa de cuçpinha cumo a saborear la purmeira chupadela que yá le salie de las narizes cumo an chupon, anquanto remiraba l cigarro acesso i lo rebolbie antre ls dedos. Sentou-se outra beç ne l puial, ancostou-se acontra la parede, botou la mano al gorro i deixou caier de la boca palabras que ls uolhos mais dezien,

- pus tu nun oubes, á Amadeu, estes si son de ls buonos… se nun tubira que l fumar cuntigo, yá l guardaba pa l demingo...


L Córrio

yá dou meia nuite
nun hai quien las scuite
chegou ua rana
perdida de sgana
piou ua pita
nun canta só grita
i pula buraca
antrou ua gata
i yá fázen trés
todas d’alrobés
apuis ben queluobra
la nuora i la suogra
qual ye mais danhada
to la bicharada
hai uas que bólan
todas se cunsólan
i se ban ountando
beilando i cantando:

po riba de silbeirales
por baixo de oulibales
a fazer la fumarada
al meio l’ancruzelhada.
por riba de oulibales
por baixo de silbeirales

l galho atrasado
sin crista sin rabo
botou-se atrás deilhas
por baixo las streilhas
mas nun abre l bico
só fala cun pico
i perde las prumas
i corta las unhas
mas nun las aguanta
nun pia nin canta
nun chega nin ben
nun sabe l que ten
i eilhas mimosas
i bien relamposas
la nuite aturdindo
de l mundo salindo
sin alas bolando
beilando i cantando:

po riba de silbeirales
por baixo de oulibales
a fazer la fumarada
al meio l’ancruzelhada.
por riba de oulibales
por baixo de silbeirales

las yerbas yá quéiman
i todas atéiman
ne l córrio a beilar
i benga a afumar
por baixo po riba
buracos de criba
queluobra lhagarto
i l galho yá farto
renozielha bicha
coneilho sin chicha
lezma smagada
granina ansangrada
marie de cien patas
que anda de gatas
i un pulberino
rebuolbe sin tino
mas eilhas zirrando
beilando i cantando:

po riba de silbeirales
por baixo de oulibales
a fazer la fumarada
al meio l’ancruzelhada.
por riba de oulibales
por baixo de silbeirales

l córrio redondo
un poço sin fondo
streilha sin brilho
cunheira sin guilho
cerilha sin chama
mamon que nun mama
i l córrio nun pára
naide las agarra
anquanto fur nuite
i naide las scuite
l fumo fumar
l grilho grilhar
houbir lhuna chena
i ua barrena
onde bate l mouro
arrebenta l stouro
l córrio ancantando
beilando i cantando:

po riba de silbeirales
por baixo de oulibales
a fazer la fumarada
al meio l’ancruzelhada.
por riba de oulibales
por baixo de silbeirales

Fracisco Niebro [2003]

[Esta ye la mie houmenaige a todas las bruxas, las que nunca eisistírun, las que gustarien de haber sido i nun fúrun, las que dezien que éran sien l ser, las que fúrun oubrigadas a sé-lo porque le dezírun que era melhor assi mas nien assi se salbórun, las que stában cumbencidas de ser sien ser, las que tenien miedo que pensássen que éran i a todas aqueilhas a que la bida nun le deixou outra scuolha que nun fuora l trato cul diabro, seia el l que fur mas siempre aquel que amassa l pan, las que fúrun queimadas, las que fúrun puostas de lhado, las que fúrun apuntadas, las que fúrun chamadas de bruxas, las que merecien esse denome i nunca se l ponírun. Hai quien nun acradite que eilhas eisísten, mas bonda mirar pa la stória i pa las duras leis antigas i que remédio tenemos senó acraditar, nien que nun pássen dua criaçon de l fanatismo relegioso. AF].

L Çubiaco


Ua lhéngua ye cumo un çubiaco: nace cun nós i fai parte de nós, cumo las piernas ó la cabeça. Mas tamien la podemos daprender i fazé-la nuossa. Apuis, yá nun mos afazemos sin eilha: perdé-la ó nun la poder falar ye cumo morrer-se ua pessona.

Quando era rapaç, iba culas bacas i, para m’adbertir, boziaba acontra las peinhas. Las palabras tornában al trás, a ressonar. Parece que inda las oubo, las palabras, a bolar por aqueilhes outibales, até se perdéren puls buracos de l tiempo.

Quando Nuosso Senhor, ne l juízo final, chamar ls muortos todos, cun eilhes bénen tamien las palabras que dezírun.

Las palabras nunca se muorren: quédan por ende i ban bibindo anquanto haba quien las diga. Alguas bénen de mi longe, de muitos seclos, son mais belhicas do que you: mas s’acháren quien las diga, bien dezidas, andréitan-se i sálen siempre de la boca cumo nuobas.

Lhembrai-bos de las cuontas de las beladas d’eimbierno: las palabras anrodilhában-se ne l fumo i el quedaba tan pesado de palabras que le custaba a salir pula teilha bana. Apuis, bolában i fazien-se an nubres de palabras.

Hoube un poeta que dixo que las nubres éran la sepultura de muita pessona queimada ne ls fornos desse creminal, que le chamában Hitler. Tamien hai nubres de palabras: para adonde cuidais que ban ls gritos, ls choros, las ouraçones, las risas? Todo se buolbe an nubres de palabras que quédan a beilar por riba de nós i a lhembrar-mos que nin ua sola palabra que dígamos se perde.

Quando se perde ua lhéngua hai un mundo que queda cerrado nua fóia: miles i miles de pessonas falórun essa lhéngua antes de nós; pessonas que deixórun la lhéngua arramada por ende, que sembrórun l nuosso mundo cun palabras.

Anquanto las palabras bibíren, bíben tamien las pessonas que las dezírun. Muorta la lhéngua, muorren-se tamien todas las pessonas que la falórun, por cientos i cientos d’anhos. Quei se ganha cun isso? Nada. Quien será capaç d’aguantar tanta muorte?

Un die, mirei para mi i dixe: inda nun ansinei ningua pessona a falar la mie lhéngua. Nun sfergante, passou-me la bida toda delantre de ls uolhos, cumo se la tubira açagado. Apuis... staba eilhi ANTONHO.

Nun tardes CASEMIRO. S’inda nun ansineste a naide a falar la nuossa lhéngua, ye melhor que aporbeites l tiempo. Quedo a la tue spera, que tengo muito para te cuntar.


Marcus Miranda, Falar para nun morrer, quelóquio an dous atos, ed. Nordeste, 2004 [fala de JESÉ DE LAS ALBAS, 7º Quadro].


terça-feira, 17 de abril de 2007

Faceiras

Adonde tenemos rezon nun puoden crecer froles.



Yehuda Amijai (poeta eiraelita)

La rábia ye ua frol


Calhou benir-me als uolhos un cachico de diário que screbi an 2003, neste die 16 de Abril de hai quatro anhos:

«Un rapazico de 12 anhos, sin braços i cun mais de metade de l cuorpo queimado: “Nin ua muntanha era capaç de aguantar ls mius delores”. Eiraque. Ua bomba amaricana, lhibartadora i democrática, caiu an riba de la barraca adonde moraba i matou-le la mai, l pai i ls armanos. La rábia ye ua frol.»


segunda-feira, 16 de abril de 2007

Quadras populares


Quando un home ten un suonho

Hai que l saber respeitar:

L feturo nun ten duonho

Pertence a quien l’agarrar.


Se ls burros todos falássen

Cumo alguns que por ende ándan,

Talbeç inda ambergonhássen

Ciertos burros q’an nós mándan.


Fonso Roixo


Mais niebros


Hai quantos anhos l niebro spreita l riu, ancandilado cul cielo a mirá-se al speilho? Tanto que sien el nien las arribas serien las mesmas nien l'auga spelharie l cielo de la mesma maneira.
Sconde tuoro i raízes a abraçar la peinha pa nun tener de splicar l que nun ye capaç: cumo s'aguanta, cumo crece, quei pace? Aguantou la sequidade bolbendo fuolhas an picos, creciu adominando l tiempo, anquanto mira cun proua de piquete l parado i slúbio correr de l'auga.
Naide l sembra, que aqueilha tierra ye la sue: nace cumo un don de las arribas i guarda l berde mesmo sien auga.
Biste-se de miles de spadielhas - inda que naça andeble i dóndio -, cria bolicas prontas a çparar cumo un canhon, mas nien assi ye capaç de se çfender solico.
Quando ls anhos yá le fazírun l tuoro gordo i las cascas se capiórun uas a las outras, la madeira ganha-le ua quelor abermelhada que, cortada, deixa las arribas ansangradas. Cumo poderie ser doutro modo se, al crecer, armana un coraçon rebuolto, cul bico a apuntar l cielo?

domingo, 15 de abril de 2007

Bibir i deixar bibir


Lhembra-te de, nas cousas malas, sereno

Cunserbar l sprito, nien, al alrobés, nas buonas

T’afagas a ua çtemperada

Alegrie, á Délio que hás-de morrer,


Anque na tristeza to l tiempo habas bibido

Ou, nun apartado cerrado, por muitos dies

De fiesta stendido te cunsole

Un Falerno de marca yá scundida.


Porquei l pino grande i l albo choupo

Ua selombra buona gústan d’ourdir

Cun galhos? Porquei s’acupa ne l arressaiado

Rieiro l’auga corriente a apressiar-se?


Parqui ls binos i ls unguientos i mui andebles

Froles de la guapa roseira traier manda,

Anquanto ls bienes, l’eidade i de las trés armanas

Ls filos negros l cunsíntan.


Hás-de deixar ls mercados cerrados i la casa

I la quinta, que l amarielho Tibre banha,

Hás-de deixar, i nun monte las ajuntadas

Riquezas un ardeiro há-de gozar.


Anque tengas nacido rico de l bielho Einaco

Ou, nun anteressa, probe i d’oumilde

Giente na rue mores,

Bítima serás de l Uorco que nun perdona.


Todos pa l mesmo somos ampurrados, de todos

Ye abanado ne l squife, mais tarde ou mais cedo,

L çtino que mos bai a tocar i a nós pa l eiterno

Çterro mos ponerá na barca.


Hourácio Flaco, Odas, Lhibro II, III

Traduçon, para mirandés, de Marcus Miranda (2002)



[Testo an lhatin:

Aequam memento rebus in arduis

Seruare mentem, non secus in bonis

Ab insolenti temperatam

Laetitia, moriture Delli,


Seu maestus omni tempore uixeris,

Seu te in remoto gramine per dies

Festos reclinatum bearis

Interiore nota Falerni.


Quo pinus ingens albaque populus

Umbram hospitalem consociare amant

Ramis? Quid obliquo laborat

Lympha fugax trepidare riuo?


Huc uina et unguenta et nimium breuis

flores amoenae ferre iube rosae,

dum res et aetas et sororum

fila trium patiuntur atra.


Cedes coemptis saltibus et domo

Uillaque, flauus quam Tiberis lauit,

Cedes, et exstructis in altum

Diuitiis potietur heres.


Diuesne prisco natus ab Inacho

Nil interest an pauper et infima

De gente sub diuo moreris,

Uictima nil miserantis Orci.


Omnes eodem cogimur, omnium

Uersatur urna serius ocius

Sors exitura et nos in aeternum

Exsilium impositura cumbae.


Horatius Flaccus, Carmina, Liber II, III.]


L Mais Alto Cantar de Salomon(III)


a ua yeuga mie ne l carro de l Faraó

you t’acumparo amiga mie

guapas stan tues rosas antre perlas

tou cachaço anfeita las buoltas

d’ouro te fazeremos las argolhas

smaltadas a prata


quando staba l rei an sou çcanso

miu nardo spargiu l sou oulor

fardelica de mirra ye l miu amado para mi

çcansará antre mius peitos

manhucico de cánfora ye l miu amado para mi

nas binhas d’Angadi


Niebros outra beç




1. Cumo ganado a chubir las Arribas apuis de buer auga ne l Riu.
2. Cumo par de namorados a sorber l oulor a tomilho, scoba i xara.
3. Cumo ganado ampeçando a marear apuis de stiar.


Niebros

Niebros cortados an Cérceno-Freixenosa. Retrato de l jornalista Francisco Pinto.


L jornal Público de onte, 13 de Abril de 2007, daba-mos pula scrita de la jornalista Ana Fragoso, que ye mirandesa, las malas amboras de l corte de cientos de nebros pa ls lhados de Cérceno i Freixenosa. Haberá sido un tiu spanhol que ende biu l modo de ganhar uns euros, cumprando-los quaije de grácia pa los bender apuis mais caros. A acumpanhar la notícia benie un retrato cun dous munticos de nebros cortados, cumo se fúran ls restros dun scaleto deixados por lhobos, las feridas bien a la muostra i las raízes znudas al aire.

You antendo quien nun sabe que l nebro ye ua arble sagrada: l caruncho nun quier nada cun el; mesmo al tiempo an que nun habie leinha, era respeitado i solo ls galhos stralhantes fazien rojar l cielo de ls fornos paniegos ou doceiros; solo era cortado yá crecido para cousas que zafiában l tiempo, cumo ser staca de ciguonha que aguantaba las termientas, ser cantiado de telhado que nunca habie de caier ou pedamiego que parecie aguantar l mundo cumo un Atlas; del se saca un licor que sabe pula alma; mais que todo, del se saca l azeite de nebro, malzina para feridas malas, yá gangrenadas, nun punto an que ls delores nun éran mais que un reçumar de l zaspero.

Muitos crecírun cumo centinelas de l tiempo, bózio na paisage de la Prainada. Outros stendírun-se pulas arribas cumo ganado que acabou de ir a buer auga al riu i ampeça a marear apuis de haber stiado. Quando ben essa primabera, gústan de namorar cun froles i oulores de tomilho, xara i scoba, nun tiempo an que até ls picos se le adóndian.

Eiqui queda la mie oumenaige, l miu choro, l miu bózio, arble sagrada, á niebros de l miu outro nome.


Centinela / bózio na Prainada Mirandesa



sábado, 14 de abril de 2007

L tiempo de l ampério i glória: mar pertués

«Saliu de Lisboua la nau Santiago ua quarta, die purmeiro de abril de 1585, cun outras que íban pa la Índia. (…)

Esse die a la tarde [18 de Agosto] … Dou esta nau quando topou [nas peinhas ancobiertas] trés batidas fortíssemas i lhougo atirou cun todo al fondo… I l que fizo esta perdiçon mais medonha fui ser de nuite i tan scura que mal se bien uns als outros. (…)

(…) La griterie i cunfusion de la giente era grandíssema, cumo de homes que se bien sien nanhue sprança de remédio, al meio de l mar que bramaba, cula muorte delantre de ls uolhos, na mais triste i hourrible figura que nien se puode manginar ne ls afogamientos atrasados. (…) Todo mundo nun tratando yá mais do que de la salbaçon de las almas, tan zanganhado se biu de la de ls cuorpos, pedie cunfisson als curas, que íban na nau, cun muita lhágrima i gemidos, cun tan pouco tino i orde que todos se querien cunfessar a la par, i an boç tan alta que se oubien uns als outros, a nun ser ls fidalgos i outra giente nobre que se cunfessában a las scundidas. Era tan grande la priessa nas cunfissones que un home nun podendo asperar mais ampeçou-le a pedir a un de ls curas que l oubira de cunfisson i sien asperar mais dezie ls sous pecados an boç alta, tan granudos i fuortes, que fui perciso que l cura le ponira la mano na boca, boziando-le que se calhasse, que lhougo l habie de oubir an cunfisson; esse home apuis de cunfessado, boziaba de loinje, preguntando-le al cura se l habie assolbido, tan fuora del mesmo andaba cul miedo de la muorte.

(…) Bendo estas zgrácias un moço, que era preso de Manuel Rodrigueç, ampeçou a fazer muita fiesta, mui cuntento, i comendo de ls doces que nun faltában puli, botou-se mui cuntento pa l’auga que la nau habie metido andrento deilha, i ende nadaba acachapuçando muita beç, fazendo caçuada de ls outros i dezindo que yá era lhibre, que nun le debie nada a naide: tan seguro i sien miedo cumo se nadara ne l riu de Lisboua. Deiqui se bei que ls mesmos eifeitos obra a las bezes ne ls bárbelos la bruteza, que ne ls bien ansinados la licion i la filosofie; porque naquel stado, para nun se amostrar muita tristeza i sentimiento, era perciso que se fura home, ou piloto, ou bruto.

(…) Eiqui se biu l mais hourrible spetaclo de todos ls de l afogamiento; porque tanto ls de las jangadas cumo ls que stában nas peinhas [ancobiertas pula auga] asperando tener algun campo ne l barquito, salírun deilhas [de las peinhas] i benien znudos cula auga pul peito, passando to la nuite nun grito, por bias de la friura de l’auga i de nun s’aguantáren ls delores: nun se oubien outras bozes que nun fúran ais, gemidos, i grandes lhástimas: boziában puls de l barquito, que le balíran, chamando-le a muitos pul nome deilhes, i lhembrando-le l stado an que stában (…).

(...) i parecendo-le a algues pessonas que habien tomado cuonta de l barquico ... que este staba pesado demais, treminórun antre eilhas que se botáran al mar algues pessonas. (…) Dou-se l caso aqui que querendo botar al mar l tanoeiro de reserba, que habie trabalhado mui bien ne l cuncerto de l barquito, i bendo l probe home que naide le podie baler, pediu que le díran ua talhada de marmelada; dórun-se-la i por riba deilha buiu un trago de bino, i assi se deixou botar al mar, indo-se lhougo a pique al fondo, nun tornando a aparecer.»

Traduzido de Bernardo Gomes de Brito, História Trágico-Marítima (1735-1736), Círculo de Leitores, 1994, pp. 139, 149, 15, 151, 160, 164, 168-169 [Relação do Naufragio da Nao Santiago. No anno de 1585. E Itinerario da gente que delle se salvou. Escrita por Manoel Godinho Cardozo. E agora novamente acrescentada com mais algumas noticias].

sexta-feira, 13 de abril de 2007

De cabeça atada

(Diário tardiego dun fumador an suspenso 1)

De cabeça atada chamában-se ls cigarros que miu pai me mandaba a mercar al soto de tiu Rechas, Antonho era l nome cun que l registrórun - i siempre daba pa l çtinguir de l armano Agusto, que moraba a la mie puorta i era guarda friscal reformado. Yá nun se me lhembra bien, mas cuido que daba a seis ou siete cigarros por ua croua [stamos ne ls anhos 50 de l seclo XX]. Éran uns cigarros que nun benien an maço, mas an manhuço, quier dezir, éran dados ambrulhados nun papelico ou cula cinta que traie cada manhuço oureginal de doze. Assi, naide staba lhemitado a chegar al soto i a tener que pedir, á tiu Antonho deia-me un maço de cigarros desta ou daqueilha marca, que la cousa era bien mais simples: quiero ua croua de cigarros, ou dues crouas, que mais do que esso tamien yá era demais i a soutordie mais cigarros haberie para mercar. Yá nun son mui claras las lhembráncias dessas idas, quaije siempre pula manhana cedo, al soto de tiu Rechas: abaixaba la caleija de la Tenerie (nun sei l que le dou a la Junta para agora le ponéren l nome de Trabiessa de Santo Cristo), que l soto quedaba lhougo eilhi a la punta de baixo, mesmo a la squierda, cun sou balconico de madeira i cousas pulas paredes i, lhougo alantre, ls sacos de acucre i arroç i la tinalha cul gaç pa las candeias. L tiu nunca me preguntaba que cigarros querie, afeito a saber l que gastaba cada cliente. Miu pai tenerie, por essa altura, trinta i poucos anhos i fumaba l purmeiro cigarro a camino de l’arada, de la binha, l que fusse, cunsante l sítio para adonde era l trabalho nesse die. Claro que nien todos ls dies me mandaba a mercar cigarros, que esso quedaba mui caro para quien nun tenie adonde ganhar jeira cierta, i mie mai - i, anton, se aparecisse cun un cachico de sgana, Dius te lhibre -, nien por un cachico deixaba de le botar an cara l que gastaba nesse oufício tan malo de çtripar cigarros, que ua croua yá era denheiro que daba para mercar sardinas. L mal maior era l que le fazie a la carteira, nien tanto al cuorpo. Era l denheiro que mais le acurtiaba l númaro de cigarros que podie fumar, assi eisigindo de l dito, quien nun ten denheiro nun ten bícios, ua adptaçon que bien poderie ser, la medida de l denheiro ye la medida de ls bícios ou, anton, cada un merca ls bícios que puode ou, inda, ls probes nun ténen bícios caros ou nun ténen, de todo, bícios que seia perciso mercar. Assi i todo, siempre ha de haber uns bícios al son para probes, que serie probeza a mais se nien bícios se podíssen tener. Cuido que nunca naide chegou a fazer listas de bícios para probes i bícios para ricos, mas esso nun ampide que eilhes puodan tener essa classeficaçon. Porblema çfrente, yá mais filosófico i eissencial, ye outro, mas agora nun tengo tiempo para pensar nel: cumo la felcidade - seia eilha l que fur, ou nun seia nada - de cada pessona depende muito de ls bícios que ten, queda por saber se ls ricos puoden ser mais felizes do que ls probes ou, dezido doutro modo, se puode ser berdadeira esta outra adaptaçon de l dito que pus arriba, quien nun ten denheiro nun ten felcidade.